ژئوپلیتیک شیعه و نگرانی غرب از انقلاب اسلامی

مؤسسه شیعه شناسی، چاپ اول، قم، ۱۳۸۵ش.
شرح پدیدآور: نفیسه فاضلی نیا
سرشناسه: فاضلی نیا، نفیسه، ۱۳۵۹-
رده دیویی: ۹۵۵/۰۸۳
قطع: وزيرى
نوع جلد: شومیز
شابک: ۹۷۸-۶۰۰-۵۱۴۷-۰۰-۱
یادداشت: کتابنامه: ص. [۲۱۹]- ۲۲۴؛ همچنین به صورت زیرنویس.

ایران همواره به عنوان یکی از عناصر تأثیرگذار بر سیاست‌گذاری‌های غرب و به ویژه آمریکا، در منطقه مطرح بوده است. آیا ایران برای غرب خطرساز بوده است و در پی بهم زدن وضع موجود در منطقه است؟ آیا اساسا ایران به لحاظ موقعیت ژئوپلتیک و ایدئولوژیک خود چنین توانی دارد که شیعیان منطقه را علیه منافع غرب متحد سازد؟ اینها پرسش‌هایی است که این نوشتار درصدد تبیین آن‌هاست. 
با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، که یک از متحدان آمریکا و غرب در منطقه بود، به نیرومندترین دشمن آنان در منطقه تبدیل شد و منافع آنها را آماج حملات تبلیغاتی خود قرار داد. به دلیل آنکه غربی‌ا، انقلاب اسلامی را یک انقلاب شیعی تصور می‌کنند، از ایدئولوزی تشیع که به نظر آنها یک ایدئولوزی انقلابی است، می‌ترسند. آنها هنچنین معتقدند شیعیان غالبا در مناطق حساس زئوپولتیکی سکونت دارند و همین امر به همراه ایدئولوژی انقلابی آنها منافع غرب را در منطقه به خطر می‌اندازد. به همین دلیل همواره از پیامدهای منطقه‌ای انقلاب اسلامی بیم داشته و درصدد کنترل ایران به عنوان کشوری بوده‌اند که موقعیتی ویژه در ژئوپلتیک شیعه دارد. 
نگاهی به کتب مربوط به بحث شیعه نشان می‌دهد که بیشتر تلاش‌های صورت گرفته در این زمینه، در ارتباط با عقاید و آموزه‌های مذهبی تشیع است و کمتر به مؤلفه‌های فیزیکی جوامع شیعی و قدرت تأثیرگذار آنها در عرصه‌ی روابط بین الملل به عنوان یک عنصر ژئوپلتیکی توجه شده است. مقالات و کتب خارجی موجود در این زمینه هم بیشتر توسط مؤسساتی فراهم آمده که به نوعی، نسبت به رابطه‌ی متقابل مذهب و جغرافیا در حوزه‌ی ژئوپلیتیک شیعه احساس خطر داشته‌اند. این تحقیقات اصولا به دنبال انقلاب اسلامی ایران، که تصور غالب موجود د غرب نسبت به اسلام به عنوان یک مذهب خاموش را زیر سؤال برد، گسترش یافتند؛ همچون کتاب انقلاب، مقاومت و تشیع؛ انقلاب ایران و بازتاب جهانی آن، و ژئوپلتیک شیعه. بدین روی، بررسی و مطالعه‌ی علل نگرانی غرب از انقلاب اسلامی در حیطه نظریات و مسائل ژئوپلیتیک کار نسبتا جدیدی است و به نوعی این پژوهش را از سایر موارد موجود در روابط غرب و انقلاب اسلامی متمایز می‌سازد. سؤال اصلی این نوشتار این است:«علل نگرانی غرب از انقلاب اسلامی در حوزه‌ی ایدئولوژیک شیعه چیست؟»

کتاب حاضر در سه فصل و یک خاتمه تدوین شده است. در فصل اول، پس از اشاره کوتاهی به نظریات کلاسیک و جدید ژئوپلیتی، بر اهمیت عنصر مذهب به طور عام و عنصر تشیع به طور خاص به عنوان یک عامل مؤثر بر جغرافیای سیاسی تأکید گردیده است. همچنین به نظریه‌ی «ساختار-کارگزار» و کاربرد آن در تحلیل عناصر نگرانی غرب از انقلاب اسلامی در حوزه‌ی ژئوپلیتیک شیعه اشاره شده است. 

در فصل دوم: نقش ایدئولوژی تشیع در آگاهی و بینش کارگزاران انقلاب اسلامی و ـأثیر آن بر منطقه در قالب بحث صدور انقلاب و تهدید منافع غرب مطرح شده است.

در فصل سوم، در سه سطح داخلی، منطقه‌ای و جهانی با محوریت ژئوپلیتیک شیعه و پراکندگی جغرافیایی شیعیان و اهمیت آن، بحث ساختار مطرح گردیده است. شیعیان منطقه پس از انقلاب اسلامی، هم به عنوان عنصر ژئوپلیتیک داخلی و هم به عنوان عنصر ژئوپلیتیک خارجی، منافع غرب را در منطقه تهدید می‌کنند. بنابراین شیعیان یکی از عوامل مهم در تعیین معادلات سیاسی-امنیتی منطقه به شمار می‌روند. مسأله دیگر که در این فصل مورد توجه قرار گرفته این است که ایران در جهت تحقق اهداف ایدئولوژیک خود، ناگزیر است به واقعیت‌های موجود در سه سطح ساختاری مزبور توجه نماید.

در خاتمه، تأثر انقلاب اسلامی بر دو عنصر ساختار و کارگزار در حوزه ژئوپلیتیک شیعه و تهدید منافع غرب در منطقه مورد توجه قرار گرفته است. همچنین به این موضوع پرداخته شده که موفقیت اسلام شیهی در ایفای نقش ایدئولوژیکی انقلاب اسلامی، تشیع را به عنوان مهم‌ترین کارگزار در سطح جغرافیای سیاسی شیعه و حتی جهان اسلام مطرح کرده است. از سوی دیگر، انقلاب اسلامی بر مبنای اصول ایدئولوژیک، ایستارهای ضداستعماری و موقعیت منطقه‌ای و جغرافیایی اهدافی را دنبال می‌کند؛ از جمله گشترش اسلام ناب، استقرار عدالت جهانی و حمایت از مستضعفان جهان. این اهداف با ساختار نظام بین الملل مورد نظر آمریکا در چالش قرار دارند. و همین امر نگرانی غرب را از انقلاب اسلامی در منطقه برانگیخته است.